Op 26 maart 2019 vond de Expertsessie Toeslagen van het Thematisch Netwerk Financiën plaats in de fractiekamer van de VVD in het Tweede Kamergebouw. Tijdens deze bijeenkomst zijn leden van het thematisch netwerk met elkaar en met de Tweede Kamerleden Helma Lodders, Leendert de Lange en Daniël Koerhuis in discussie getreden over de huidige stand van het toeslagenstelsel.
Tijdens deze bijeenkomst stonden drie thema's centraal:
- De uitvoerbaarheid en de fraudegevoeligheid van de toeslagen;
- Het beslag van de toeslagen op de overheidsfinanciën; en
- De gedragseffecten en het effect op de marginale druk van de toeslagen.
De overkoepelende hoofdvraag van de expertsessie was: Hoe ziet een liberaler toeslagenstelsel eruit?
Deelnemers hebben ter voorbereiding voor de expertsessie onder meer het eindrapport van de Commissie Dijkhuizen en achtergrondinformatie over de totstandkoming van het huidige toeslagenstelsel gelezen om goed voorbereid met elkaar in gesprek te kunnen gaan over hoe een liberaler toeslagenstelsel eruit ziet.
Uitvoerbaarheid en fraudegevoeligheid
Al snel is uit de discussie gebleken dat het pijnpunt voor wat betreft de uitvoerbaarheid en de fraudegevoeligheid van de toeslagen zit in de wijze waarop deze worden uitbetaald. Toeslagen worden voorlopig berekend en als voorschot uitbetaald. Achteraf kan blijken dat iemand minder of geen recht had op de als voorschot uitbetaalde toeslagen. In de praktijk levert dit veel problemen op voor de Belastingdienst, doordat onterecht uitbetaalde toeslagen moeten worden teruggevorderd.
Een van de aanwezige experts met een achtergrond in de schuldhulpproblematiek heeft uitgebreid gesproken over hoe het huidige toeslagenstelsel veel mensen de schuldhulp in trekt. Het terugvorderen van honderden tot wel (enkele) duizenden euro's van huishoudens met een laag inkomen, leidt tot veel instroom bij de (gemeentelijke) schuldhulpverlening. Ten aanzien van dit punt is afgesproken om het na de expertsessie op te volgen.
Beslag op de overheidsfinanciën
Tijdens de expertsessie is geen overeenstemming bereikt over de vraag of de toeslagen een goede besteding zijn van een groot deel van de totale uitgaven van de overheid en wat er zou moeten gebeuren met het bedrag dat vrijkomt, indien de toeslagen zouden worden afgeschaft.
Er gingen tijdens de expertsessie stemmen op om het vrijgekomen bedrag (al dan niet gericht) terug te laten vloeien naar burgers via de belastingen. Dit zou uitvoeringstechnisch makkelijker zijn voor de Belastingdienst, omdat de Belastingdienst gespecialiseerd is in het innen van belastinggeld en niet in het uitbetalen van geld (toeslagen).
Wel bestond er overeenstemming over de opmerking dat afschaffing van de toeslagen zou leiden tot een flink kleinere Belastingdienst, nu de Belastingdienst 1500fte heeft aan direct ingezette capaciteit voor de doelgroep toeslaggerechtigden (dit omvat ook ambtenaren die zich niet direct bezighouden met de toeslagen). Bij afschaffing van de toeslagen, valt de noodzaak voor een deel van de ingezette capaciteit weg.
Gedragseffecten / marginale druk
Tot slot zijn de gedragseffecten en de marginale drukeffecten van de toeslagen besproken. Hierbij is aangestipt dat het marginale drukeffect van de huurtoeslag (meer dan 100% als een bepaalde inkomensgrens wordt overschreden) per 2020 vlakker zou verlopen, door de afbouw van de huurtoeslag aan te passen.
Er bestond consensus dat de samenloop van het grote aantal inkomensafhankelijke regelingen (waar de toeslagen ook onder vallen) leiden tot marginale drukeffecten die invloed hebben op de beslissing om meer (of minder te werken). Zo zijn er situaties denkbaar waar werken niet loont, doordat iemand er netto op achteruit gaat.